در حال بارگزاری ....

قلعه ضحاک

 

این قلعه در ۲۸ کیلومتری جنوب هشترود بر بالای تونل راه آهن تهران تبریز مابین دو رود قرانقو و شورچای قرار دارد. با توجه به آثار جای مانده قدمت این قلعه از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوران تیموریان بر پا بوده و در دوره اشکانیان بسیار پر رونق بوده است. قلعه ضحاک همان قلعه اژدهاک مادها است و آثاری هم از دیوارچینی اورارتوییان در آن دیده میشود. برجهای دیده بانی اشکانی قلعه هم چنان سالم مانده اند.

این قلعه را نخستین بار سرهنگی بنام مونت ایت monteith انگلیسی در سال ۱۸۳۰  کشف کرده است و در حوالی سال ۱۸۴۰ راولینسن مطالعاتی جهت کشف خط نوشته های سنگی بر روی آن انجام داده است. این قلعه در دوره اسلامی و شاید دوره اسماعیلیه استحکامات بیشتری یافت.

در بقایای این حصار قدیمی هنوز جایگاه دروازه ای مشخص است که در اطراف ان سفال های متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد یافت شده که از قدمت آن حکایت می کند. همچنین در گوشه این قلعه بنای مکعب مستطیل شکلی بنام پاویون قرار دارد که دقیقا به دوره ساسانی و اشکانی بر می گردد. طول خارجی این بنا در جهت شمال و جنوبی حدود ده متر و عرض آن در امتداد محور عرضی نه متر می باشد. در نمای غربی کتیبه ای تزئینی مرکب از صفحات گچبری شده به جای مانده است که به احتمال قوی پاویون قلعه را به دوره اشکانی می رساند.



مشخصات بنای قلعه:

قلعه ضحاک با بیش از سه هزار سال قدمت از دژهای مهم اقوام مانایی و مادها بوده است. در این قلعه مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب، سالن شورا، حمام و ده‌ ها آثار دیگر وجود دارد. نیمی از اتاق‌ های‌ قلعه بی‌ سقف‌ در زمین‌ کنده‌ شده‌ و نیم‌ دیگر در کوه و‌ به‌ صورت‌ حفره‌ ای ‌درآورده‌ شده‌ است. اغلب‌ این‌ حفره‌ ها چاله آبی‌ هم (آب‌ انبار) دارند. همچنین‌ بر دیوارهای‌ این‌ حفره‌ های‌ سنگی‌، طاقچه‌ های‌ کوچکی‌ کنده شده است. در داش‌ قلعه‌ ضحاک‌، تک‌ حفره‌ هائی‌ نیز دیده‌ می‌ شود که‌ تمام‌ آن‌ را در صخره‌ های‌ عمودی‌ کوه‌ کنده‌ اند. علاوه‌ بر اینها، آب‌ چشمه‌ ای‌ که‌ در دامنه‌ کوه‌ مقابل‌ قرار دارد با فشار متوسط‌ لوله‌ هایی‌ که‌ در زمین‌ کار گذاشته‌ شده از روی‌ پشته‌ مابین‌ گذشته‌ و به‌ ارتفاع‌ قلعه‌ می‌ رسد. مسیر لوله‌ آب‌ از روی‌ بستری‌ که‌ در زمین‌ به‌ وضوح‌ نمایان‌ است‌ معلوم‌ می‌ گردد، به‌ علاوه‌ تکه‌ های‌ متعددی‌ از لوله‌ های‌ گلی‌ و بقایائی ‌از قالب‌ سنگی‌ که‌ با بی‌ قیدی‌ از بستر کنده‌ شده‌ است‌ در اطراف‌ دیده‌ می‌ شود. بستر لوله‌ به‌ عرض‌ پنجاه سانتی‌ متر و عمق آن‌ حداقل‌ یک‌ متر بوده‌ است‌. لوله‌ های‌ گلی‌ تقریباً از بهم پیوستن تکه‌ های‌ کوچکتر تکمیل‌ شده‌ و در بستر قرار گرفته‌ اند. این‌ قلعه‌ از تاراج‌ و کندوکاوهای‌ غیرمجاز در امان‌ نبوده‌ و فضای‌ اطراف‌ قلعه‌ پوشیده‌ از حفره‌ هایی‌ است‌ که‌ توسط‌ غارتگران‌ برای‌ بدست‌ آوردن‌ عتیقه‌، زیرورو شده‌ است‌.

مجموعه باستانی قلعه ضحاک در حدود ۱۰ کیلومتر طول و ۲-۱ کیلومتر عرض دارد. تنها بنای خارج از خاک که تقریباً سالم باقی‌ مانده است عبارت است از یک چهار طاقی، که در اثر مرور زمان پوشش طاق و یکی از پایه‌ های آن به گفته اهالی به دست یک افسر انگلیسی (شاید همان کاشف این قعله) در زمان جنگ جهانی دوم برای یافتن کتیبه و عتیقه جات در زیر پایه طاق های آن تخریب شده که مورد مرمت قرار گرفته است. حاصل کاوش در دو فصل گذشته، کشف یک تالار وسیع ۱۱× ۱۱متر با راهروهای جانبی مقادیر زیادی گچبری در طرح و نقشهای متنوع که بیش‏تر با رنگهای اخرائی، زرد، آبی و سبز تزئین شده ‏‌اند. این نقوش، شامل نقوش برجسته انسانی و حیوانی، نقوش هندسی و گل و گیاه است. مصالح به کار رفته در این چهار طاقی آجر و گچ می‌ باشد. ابعاد آجرها ۳۲×۳۲ و به ارتفاع ۱۰ سانتیمتر است. این مجموعه در روی تپه‌ ای که سطح آن نسبتاً مسطح می‌ باشد واقع شده ‏‌است. ماحصل عملیات کاوش درمنطقه نشانگر استقرار تمدن پارتی  است. از نحوه استفاده از این قلعه در دوران اشکانی و همچنین دوران پس ازاسلام، اطلاعی در دست نیست. در واقع این قلعه نیز همانند قلعه ‏‌های موسوم به قلعه دختر است که نمونه ‏٬هایی از آن را در فیروزآباد و همچنین ارگ بم می‌‏ توان یافت؛  این قلعه ممکن است نمونه‌ ای از معبد آناهیتا نیز باشد.

در سه کیلومتری ایستگاه خراسانک و بر فراز کوهساری که تونل مستقیم و طویل دو کیلومتری راه آهن مراغه به میانه از آن می گذرد بقایای این قلعه به چشم میخورد. عده ای از باستان شناسان بنای این قلعه را متعلق به دوره ی ماد ها می دانند که بعد ها نیز در دوران هخامنشی ، اشکانی ، ساسانی مورد استفاده قرار گرفته و در دوره های اسلامی به صورت دژ و سیخ بزرگی درآمده است آنچه امروزه بیش از هر چیزی جلب توجه می کند چهار طاق زیبایی از عهد ساسانی است . این بنا دارای سقفی با پوشش ضربی است . به گفته برخی از باستانشناسان بر خلاف طاق های دیگر دوره ساسانی از این چهار طاق به عنوان افروختن آتش استفاده نمی شد بلکه به عنوان برج دیده بانی که مشرف به دره ها و دشت های اطراف بوده است به کار می رفت و مصالح این قلعه به خصوص چهار طاق های آن از آجر های بزرگ سرخ رنگ می باشد که مانند بسیاری از بنا های دوره ی ساسانی آجرهای آن به صورت افقی و قائم روی هم قرار گرفته است. بقایای دیواره های سنگی و گچی قلعه  ضحاک ظاهرا  از دوران ما قبل اسلام است و احتمال می رود در قرون سه و چهار تعمیرات و الحاقاتی در آن صورت گرفته شده است . این بنا تا قبل از اسلام و تا دوره اسماعیلیه مورد استفاده قرار گرفته است .